Ülkemizde Akıllı Şehirlere ilişkin ilk politika Akıllı Şehir Bileşenleri arasında yer alan Akıllı Ulaşım bileşenine yönelik olup Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları 2003-2023 Strateji Belgesi’nde yer almaktadır. Belgede “Yaşam Kalitesinin Yükseltilmesi” hedefi doğrultusunda “Çağdaş ve Güvenli Ulaştırma Sistemleri Geliştirme Yeteneği Kazanma” politikası kapsamında “Karayolu ulaşımı için akıllı araçlar ve akıllı yol sistemleri geliştirebilmek” ve “Ulaştırma ve turizm üst yapıları için yangın ve güvenlik sistemleri geliştirebilmek” eylemleri
belirlenmiştir.
2009 yılına gelindiğinde “kentsel yerleşmelerin mekânsal yaşam kalitesinin artırılması, ekonomik ve toplumsal yapının güçlenmesi, mekânsal planlama sisteminin yeniden yapılandırılması” 2010 – 2012 Orta Vadeli Program kapsamında şehirlerin artan ihtiyaçları olarak tanımlanmış ve bu ihtiyaçtan hareketle “Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı” hazırlanması öngörülmüştür. Dokuzuncu Kalkınma Planı 2010 Yılı Programı’nda da “Kentlerin Yaşam Standartlarının Yükseltilmesi ve Sürdürülebilir Gelişmenin Sağlanması” öncelikli politika olarak belirlenmiş ve “Sürdürülebilir Kentsel Gelişme ve Eylem Planı”nın hazırlanması hedeflenmiştir. Tüm bu politikalar doğrultusunda 2010-2023 KENTGES Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanmıştır. “Kentleşme, yerleşme ve mekânsal planlamaya ilişkin değerler sistemini ve ilkelerini benimseyen bir anlayıştan hareketle, ulusal katmanda referans çerçeve belgesi niteliği taşıyan bir strateji dokümanı” olma niteliğini taşıyan KENTGES Akıllı Şehir” alanında göz önünde bulundurulması gereken strateji ve politikalar arasında yer almaktadır.
Akıllı Şehirler alanında bütüncül ilk üst düzey politika Onuncu Kalkınma Planı’nda (2014-2018) belirlenmiştir. Planda Akıllı Şehirlere ilişkin:
• “İmalat Sanayinde Dönüşüm” için belirlenen “656. Kentleşme ve kentsel dönüşüm, imalat sanayi ile bütünleşik bir şekilde ele alınacaktır. Bu çerçevede akıllı bina, yapı malzemeleri, toplu taşıma araçları ve sinyalizasyon sistemleri gibi alanlarda üretim ve ihracat kapasitesi artırılacaktır.”,
• “Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre” için belirlenen 731 no.lu “Akıllı uygulamaların sağlık, ulaştırma, bina, enerji ile afet ve su yönetimi gibi alanlar başta olmak üzere kullanımı yaygınlaştırılacaktır. Şehirlerin bilgi ve iletişim teknolojileri alanındaki altyapı, kapasite ve beceri düzeyleri artırılarak akıllı kentlere dönüşmesi desteklenecektir.”,
• “Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre” için belirlenen 900 no.lu “ ... Sürdürülebilir kalkınma anlayışının daha da ileriye taşınması için bu alandaki politikaların uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesinde ilgili kuruluşlar arasında işbirliği, koordinasyon ve veri paylaşımının geliştirilmesi ve özel sektör, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşlarının rolünün artırılması önem kazanmaktadır.”,
• “Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre” için belirlenen 964 no.lu “Kentsel dönüşüm projelerinde yenilikçi ve katma değer yaratan sektörleri, yaratıcı endüstriler ile yüksek teknolojili ve çevreye duyarlı üretimi destekleyen uygulamalara öncelik verilecektir.”,
• “Kentsel Altyapı” için belirlenen 987 no.lu “Kent içi ulaşımda trafik yönetimi ve toplu taşıma hizmetlerinde bilgi teknolojileri ve akıllı ulaşım sistemlerinden etkin bir şekilde faydalanılacaktır.”, politikaları yer almıştır.
Onuncu Kalkınma Planı kapsamında çıkarılan Öncelikli Dönüşüm Programlarında da Akıllı Şehir ve Akıllı Şehir Bileşenlerini ilgilendiren politika ve eylemlere yer verilmiştir:
• Enerji Verimliliğinin Geliştirilmesi Programı kapsamında 5. Bileşen “Ulaşımda Enerji Verimliliğinin Artırılması” kapsamında “5.1: Ulaşımda toplu taşımanın, küçük motor hacimli, elektrikli ve hibrit araç kullanımının yaygınlaştırılması, uygun yerleşim yerlerinde akıllı bisiklet şebekeleri kurulması ve trafiğe kapalı yaya yolları oluşturulması” politikası ve “Eylem 24: Enerji verimliliği yüksek ve iklime duyarlı kentsel ulaşım stratejileri hazırlanacak ve uygulanacaktır.” ile “Eylem 27: Akıllı Sinyalizasyon Sistemleri yaygınlaştırılacaktır.“ eylemleri tanımlanmıştır.
• Yerelde Kurumsal Kapasitenin Güçlendirilmesi Programı kapsamında 2. Bileşen “Yerelde Kapasite, Yönetişim ve Katılımcılığın Geliştirilmesi” kapsamında “2.2: Başta mahallî idareler olmak üzere yerel katmandaki kurumların teknolojik altyapılarının geliştirilmesi, hizmetlerde hız ve kalitenin artırılması” politikası ve “Eylem 24: Büyükşehir belediyelerinin akıllı kent uygulamalarına yönelik fizibilite çalışmaları desteklenecektir” eylemi tanımlanmıştır.
• Rekabetçiliği ve Sosyal Uyumu Geliştiren Kentsel Dönüşüm Programı kapsamında ise 2. Bileşen “Kentsel Dönüşümde Yerli ve Yenilikçi Üretimin Teşvik Edilmesi” kapsamında 2. Bileşen “İleri malzemelerin, akıllı bina teknolojilerinin, dayanıklılığı geliştiren uygulama araçlarının ve yüksek teknik özelliklere sahip inşaat makinalarının yurtiçinde geliştirilmesinin ve üretilmesinin teşvik edilmesi” politikası tanımlanmıştır.
2015-2017 Orta Vadeli Program’da şehirlere ilişkin “101-Kentsel dönüşümde katma değer yaratan sektörlerin, yaratıcı endüstrilerin, yüksek teknolojili, çevreye duyarlı yenilikçi üretimin ve enerji verimliliğinin desteklenmesine önem verilecektir.” politikası belirlenmiştir. Akabinde 2016-2018 Orta Vadeli Program’da “110. Kentleşme ve kentsel dönüşümde katma değer yaratan sektörlerin, yaratıcı endüstrilerin, yüksek teknolojili, çevreye duyarlı yenilikçi üretimin ve enerji verimliliğinin desteklenmesine önem verilecektir.” politikası tanımlanmıştır. 2017-2019 Orta Vadeli Program’da da benzer şekilde “76. Sanayide özel sektör öncülüğünde, dışa açık, rekabetçi, yenilikçi, yüksek katma değer yaratan, Ar-Ge tabanlı ve çevreye duyarlı bir üretim yapısına dönüşüm hızlandırılacaktır. Bunun için; nitelikli istihdam altyapısı oluşturulacak, girişimcilik kapasitesi güçlendirilecek,
ticarileşme ve markalaşma süreçlerinin işlerliği artırılacak, sağlık endüstrilerinin, kentleşme ve kentsel dönüşümde katma değer yaratan sektörlerin desteklenmesine önem verilecektir.” politikası yer almaktadır. 2018-2020 Orta Vadeli Program’da ise “Kentsel dönüşüm, yerli imalat sanayi için yenilikçi ürünlerin üretilmesi yönünde değerlendirilecektir.” ve “Bilgi ve iletişim teknolojileri destekli akıllı uygulamalara (akıllı ulaşım sistemleri, binalar, kent ve enerji altyapıları gibi) geçiş hızlandırılacaktır.” politikaları tanımlanmıştır.
Akıllı Şehir ve şehirlere ilişkin politikaların, üst seviye politika belgelerinde yer almaya başlaması ile birlikte 2015 Yılı Yatırım Programı’nda “Akıllı Kentler Stratejisi ve Fizibilite Etüdü Projesi”ne yer verilmiştir. Proje sahibi kurum Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olarak tanımlanmıştır. Projeyi destekler mahiyette Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 2015-2017 Stratejik Planı’nda Türkiye’nin 2023 çevre ve şehirleşme vizyonu; “Zengin, doğal, tarihi, kültürel ve insan kaynaklarını koruyan ve sürdürülebilir kılan, yenilik ve teknoloji ile bütünleştiren, rekabet gücüne sahip, bölge içi ve bölgeler arası gelişmişlik farkını azaltan, yaşam kalitesi yükselen bir ülke olabilmektir.” olarak yer almış ve bu vizyona uyumlu olarak bilgi teknolojileri ve mekânsal veri altyapısı konuları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın görev, yetki ve sorumlulukları arasında belirtilmiştir. Bakanlığın 2018-2022 Stratejik Planı’nda bu görev Amaç 4 olarak “Akıllı Şehirler ve Ulusal Coğrafi Bilgi Hizmetleri” olarak yer almaktadır.
Onuncu Kalkınma Planı’nın tetiklemesi ile pek çok sektörel ve tematik strateji ile kurum stratejik planında da Akıllı Şehir ve Akıllı Şehir Bileşenlerine ilişkin politikalara yer verilmiştir. 2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı, 2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı, 2010-2023 KENTGES Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı, 2016-2019 Ulusal Siber Güvenlik Stratejisi ve Eylem Planı, 2017-2023 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı ve Ulusal Akıllı Ulaşım Sistemleri Strateji Belgesi ve Eylem Planı Akıllı Şehirlere ilişkin sektörel ve tematik stratejilere örnek olarak verilebilir.
2019 yılı Temmuz ayında yayınlanan On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023) ile birlikte Akıllı Şehir konusunda geliştirilen politikalar Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı’nı referans alarak, bütüncül ve önceliklendirilmiş bir şekilde ele alınmış ve vizyon olarak “99. Türkiye’de hazırlanan Ulusal Akıllı Şehir Stratejisi ve Eylem Planı ile yerel yönetimlerin Akıllı Şehir olma yolundaki hedeflerine yön verilmektedir.” ifadesi ile tanımlı hale getirilmiştir. Bununla birlikte doğrudan Akıllı Şehir alanını ilgilendiren politika ve tedbirler aşağıda belirtilmiştir:
• 683. Yerel yönetimlerin akıllı şehir stratejilerini ve izleyecekleri yol haritalarını hazırlamaları teşvik edilecek, akıllı şehir projelerinin ulusal katmanda önceliklendirilen alanlar ve kabiliyetler dikkate alınarak seçilmesi ve hayata geçirilmesi sağlanacak, Akıllı Şehir uygulamalarına yönelik yerli üretimin geliştirilmesi desteklenecektir.
• 683.1. Yerel yönetimlere akıllı şehir stratejilerini ve izleyecekleri yol haritalarını hazırlamalarına yönelik Ulusal Akıllı Şehir Stratejisi ve Eylem Planı esas alınarak rehberlik sağlanacaktır.
• 683.2. Akıllı şehir projeleri, büyükşehir belediyeleri ve 51 il belediyesi öncelikli olmak üzere akıllı şehir olgunluk değerlendirmesi ve kaynak tahsis kısıtları göz önünde bulundurularak önceliklendirilecektir.
• 683.3. Akıllı Şehir uygulamalarında yerli teknoloji uygulamalarının desteklenmesinin yöntemleri analiz edilecek, ihale süreçlerinde esas alınacak yerli üretim oranı başta olmak üzere kriterler belirlenecektir.
• 683.4. Akıllı Şehir ekosistemi analiz edilerek girişimciler, sistem geliştiriciler, teknoloji sağlayıcılar gibi sektörün tüm paydaşları oluşturulacak dijital platformda buluşturulacaktır.
On Birinci Kalkınma Planı’ndaki politikaları destekleyecek şekilde yeni ekonomi programlarında birçok politika ve tedbir yer almaktadır. Bunlardan Yeni Ekonomi Programı (Orta Vadeli Program) 2019-2021’de belirlenen “Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi kurularak Akıllı Şehirlere geçişin altyapısı hazırlanacaktır.” politikası ile, Yeni Ekonomi Programı (Orta Vadeli Program) 2020-2022’de belirlenen “Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı doğrultusunda, ülkemizdeki Akıllı Şehir ekosisteminin sağlıklı, kapsamlı ve sürdürülebilir biçimde oluşturulması ile bu alanda yerli ve milli teknolojilerin geliştirilmesi için gerekli rekabet ortamı, teknoloji altyapısı ve etkin veri güvenliği sağlanacaktır.” politikası doğrudan Akıllı Şehirleri işaret etmektedir.
Akıllı Şehir konusunun üst seviye politika ve tematik stratejilerde ele alınması ile birlikte yerel yönetimler de bu konuda çalışmalar başlatmak üzere strateji hazırlamıştır. Stratejik Planları kapsamında Akıllı Şehir ya da Akıllı Şehir Bileşenleri ile ilgili çalışmalar yer alan şehirler arasında İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Karaman Belediyesi, Osmaniye Belediyesi, Karadeniz Ereğli Belediyesi, Antalya Büyükşehir Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Beykoz Belediyesi yer almaktadır.
Stratejilerde görülen çok paydaşlı yapı mevzuat için de söz konusudur. Paydaşların faaliyet alanları ile sınırlı olmak üzere Akıllı Şehir alanını ilgilendirilebilecek çok sayıda mevzuat bulunmaktadır. Söz konusu yasal düzenlemeler arasında ilişki kurulmamış olup bütüncül bir Akıllı Şehir mevzuatı bulunmamaktadır. Bu nedenle Akıllı Şehir çalışmalarının uyum sağlaması gerekliliği bulunan mevzuata doğrudan erişim imkânı sağlanamamaktadır. Bununla bilirlikte Akıllı Şehir çalışmaları ile edinilen yeni şehir kabiliyetleri ve hizmet alanlarının düzenlemesine yönelik mevcut mevzuatta düzenlemeler yapılmasına ve yeni mevzuat çalışmalarına ihtiyaç bulunmaktadır.
Akıllı Şehirler alanında yer alan paydaşlar çok geniş bir yelpazede dağılım göstermektedir. Akıllı Şehir paydaşları arasındaki işbirliği ve koordinasyonun çevik ve organik olarak sağlanması için ekosistem yaklaşımı ve bu yaklaşımı hayata geçirecek yönetişim mekanizması ile bu mekanizmada yer alan sorumlu paydaş organizasyonların belirlenmesi önemli bir adım olacaktır.
Sonuç olarak ülkemizde Akıllı Şehirler alanı çok paydaşlı bir ekosistem ve çok katmanlı bir yönetişim modeli dâhilinde dağıtık bir mevzuat ile ele alınmıştır. Bu bağlamda, Akıllı Şehir alanında mevzuat ile desteklenen paydaşlar arası ortak ulusal bir stratejik bakış sağlanması ihtiyacı bulunmaktadır. Sağlanacak ortak stratejik bakış Akıllı Şehir çalışmalarının eşgüdümünün yanı sıra bu alandaki politikaları hayata geçirmek için gerekli olan Akıllı Şehir Yönetişim Mekanizması ve bu mekanizmada görev alan paydaş organizasyonların sürdürülebilirliğini sağlayacaktır.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü Akıllı Şehirler ve Coğrafi Teknolojiler Dairesi Başkanlığı’nın kurulması ile Akıllı Şehirler konusu ülkemizde kurumsal bir yapı ve politika sahipliği kazanmıştır. Akıllı Şehirler konusunda ulusal ortak stratejik bakışı oluşturmak ve bu alanda yön vermek üzere Çevre ve Şehircilik Bakanlığı politika sahipliğinde 2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı Projesi 10 Nisan 2018’de başlatılmıştır. Bununla birlikte, Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Altyapısının kurulması ve geliştirilmesi çalışmaları devam etmektedir. Bu kapsamda, mevzuat, yönetişim, koordinasyon ve organizasyonel yapılanma, politika ve strateji belirleme, teknik altyapı ve teknoloji standartlarının belirlenmesi, farkındalık ve insan kaynağı kapasitesinin geliştirilmesi, izleme, değerlendirme ve raporlama çalışmaları yürütülmektedir.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından, 2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı Projesi ile birlikte, Coğrafi Bilgi Stratejisi ve Eylem Planı Projesi 2018 yılının başında yürütülmeye başlanmıştır. Yeni Cumhurbaşkanlığı Sistemi ile Cumhurbaşkanlığı bünyesinde oluşturulan Yerel Yönetim Politikaları Kurulu’nun görev ve yetkileri arasında “Akıllı şehircilikle ilgili araştırmalar yaparak strateji önerilerinde bulunmak” görevi ile bu konunun Cumhurbaşkanlığı himayesinde güçlü bir siyasi liderlik kazanmıştır.