Akıllı Şehir Genel Görünüm Türkiye
Ülkemizde Akıllı Şehirlere ilişkin ilk politika Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları 2003-2023 Strateji Belgesi’nde yer almış olup üst düzey politika hâline Onuncu Kalkınma Planı ile gelmiştir. Bu alanda tematik ve kurumsal stratejilerde yer alan politikaların Akıllı Şehir çatısı altında birlikte ele alınması amacıyla 2015 yılında yatırım alanı olarak Yatırım Programı’na alınmıştır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü politika sahipliğinde ulusal ortak stratejik bakışı oluşturmak ve ülkemize bu alanda yön vermek üzere, 2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanmıştır. Yeni Cumhurbaşkanlığı Sistemi ile Cumhurbaşkanlığı bünyesinde oluşturulan Yerel Yönetim Politikaları Kurulu’nun görev ve yetkileri arasında “Akıllı şehircilikle ilgili araştırmalar yaparak strateji önerilerinde bulunmak” görevi ile bu konunun Cumhurbaşkanlığı himayesinde güçlü bir siyasi liderlik kazanmıştır.
Akıllı Şehirler alanında yer alan paydaşlar çok geniş bir yelpazede dağılım göstermektedir. Akıllı Şehir paydaşları arasındaki işbirliği ve koordinasyonun çevik ve organik olarak sağlanması için ekosistem yaklaşımı ve bu yaklaşımı hayata geçirecek yönetişim mekanizması ile bu mekanizmada yer alan sorumlu paydaş organizasyonların belirlenmesi önemli bir adım olacaktır. Söz konusu çok paydaşlı ekosistem, çok katmanlı bir yönetişim modeli dâhilinde dağıtık bir mevzuat ile ele alınmaktadır. Sağlanacak ortak stratejik bakış Akıllı Şehir çalışmalarının eşgüdümünün yanı sıra politikaların hayata geçirilmesi için gerekli olan Akıllı Şehir Yönetişim Mekanizması ve bu mekanizmada görev alan paydaş organizasyonların sürdürülebilirliğini sağlayacaktır.
Akıllı Şehir Türkiye’ye Katkısı
Akıllı şehir uygulamaları ile hedeflenen çıktılar arasında yer alan operasyonel verimliliğin artırılması ve sağlanacak tasarruflar ile şehir kaynakları büyümeyi destekleyecek farklı alanlara yönlendirilebilir. Buna ek olarak, vatandaşların da akıllı şehir uygulamaları ile tasarruf sağlaması mümkün. Çevreye olan zararlı etkilerin azaltılması, vatandaşların şehir ile ilgili bilgilere ulaşımının kolaylaştırılması ve yaşam konforlarının artırılması ise şehirlerin yaşanabilirlik seviyelerini artırıyor. Örneğin; akıllı aydınlatma uygulaması, sağladığı enerji tasarrufu ile şehirler için ekonomik tasarrufun önünü açıyor. Akıllı kavşak uygulaması ise bir taraftan vatandaşların yakıt ve ekonomik tasarruf kazanımı sağlanırken diğer taraftan CO2 salımlarındaki azalma ile çevresel zararlı etkiler düşürülüyor.
Türkiye hâlâ büyümekte ve gelişmekte olan bir ülke. Coğrafyamız gereği fosil enerji kaynaklarımız kısıtlı ve dışa bağımlı bir yapısı var. Bu alanda en önemli şey, üretim kadar tüketimi de verimli hale getirmek. Kullanılan enerjiden tasarruf ve verimli kullanma konusunda akıllı şehirler son derece önemlidir. Ayrıca şehirlerimizin akıllanması konusunda yapılan Ar-Ge çalışmaları ve bu alandaki diğer çalışmalar, hem istihdama hem ülke ekonomisine katkı sağlamakta.
Akıllı Şehir Ulusal Strateji Ve Eylem Planı
2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı ile Türkiye’nin Akıllı Şehir vizyonu, temel değerleri, stratejik amaçları ve hedefleri tanımlanmış, Türkiye’nin 2020-2023 dönemi Akıllı Şehir strateji ve hedeflerini gerçekleştirmek için öncelikli eylemler belirlenmiştir.
2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı, Akıllı Şehir dönüşümünün tüm Türkiye’yi kapsayacak şekilde ve ülkemizin coğrafi yapısı, sosyoekonomik durumu gibi farklı dinamiklerin oluşturduğu ihtiyaçları dikkate alarak ulusal ve yerel katman olmak üzere çok katmanlı bir yapıda kurgulanmıştır. Akıllı Şehir dönüşümünün gerçekleşebilmesi için ülke ölçeğinde ortak bir yaklaşım ve anlayış birliği ile bütüncül bir şekilde ele alınması gereken politikalar ulusal katmanda, farklı şehir dinamiklerine göre şekillenen politikalar ise yerel katmanda yer almaktadır.
2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı kapsamında bahsi geçen şehir kavramı; nüfusu 50.000 ve üzeri olan yerleşim birimlerine (il, ilçe) ait kentsel alanlar ile sınırlıdır. Bunun yanı sıra tarım, sanayi, turizm ve hizmet gibi sektörlerde yoğun faaliyet gösteren ve nüfusu dönemsel olarak 50.000 ve üzeri olan kentsel alanlar da şehir olarak nitelendirilerek kapsama dâhil edilmektedir. Nüfusu 50.000’in altında kalan ancak Akıllı Şehir Çözümlerine ihtiyaç duyan kentsel alanların da 2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı’nda yer alan görev ve sorumlulukları, ihtiyaç ve kapasiteleri doğrultusunda gerçekleştirmeleri mümkündür. Bununla birlikte Strateji ve Eylem Planı kapsamında yer alan bilgi güvenliği, Akıllı Şehir Mimarisi, açık veri gibi politikaların ortak varlıklar ve faaliyetler kapsamında ele alınması ihtiyacı nedeniyle söz konusu politikalar il bazında bütüncül olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda, tanımı yapılan şehir kavramı dışına çıkılarak bahsi geçen politikalar il bazında merkez ve ilçeleri kapsayacak şekilde planlanmıştır.
2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı; olgunluk değerlendirme modeli kullanımı ile sistematik, yapısal ve bütüncül, ekosistem ihtiyaçlarına göre uyarlanabilen, yatırım ve kaynakları yönlendirmek için seçen ve önceliklendiren, paydaşlarının katılımını önemseyen, üst politika belgeleri ve tematik stratejiler ile uyumlu, ortak akıl ile inşa edilen, vatandaş deneyimi ve görüşü ile şekillenen, toplumsallık, sosyal dışlanma ve dijital uçurumu dikkate alan yenilikçi yaklaşım ve yeni teknolojilerin farkında, fayda maliyet dengesini gözeten, sosyal, ekonomik ve kültürel değerler üzerindeki etkiyi öngören, izleme değerlendirme mekanizmasını içeren, dinamik koşullara uyum sağlayan, teşvik mekanizmaları ile desteklenen, örnek uygulamalar ve rehberlik mekanizmalarıyla öncülük yapan Türkiye’ye özgü, dünyada dördüncü ve Türkiye’nin ilk Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı olma özelliğini taşımaktadır.
Mevcut Durum Analizi aşaması sonucunda; 5183 adet tespit elde edilmiştir. Mevcut Durum Analizi kapsamında yapılan incelemeler sonucu elde edilen tespitlerin mevcut durum ve hedef görünüm kırılımında bileşenler bazında gruplanması sağlanmıştır.
Strateji ve eylem planı hazırlama sürecinde stratejik amaçların, hedeflerin ve eylemlerin belirlenmesi için çalışmalarda tümdengelim ve tümevarım yöntemleri kullanılmıştır. Tümdengelim yöntemi ile hedef görünüm olarak sınıflandırılan tespitler kullanılarak aday stratejik amaçlar, hedefler ve eylemler tanımlanmıştır. Tümevarım yöntemi ile yapılan çalışmada mevcut durum tespitleri gerekçelere dönüştürülmüş, gerekçelerden yola çıkılarak aday eylemler, hedefler ve stratejik amaçlar tanımlanmıştır.
Tümevarım ve tümdengelim yöntemi ile elde edilen çalışmalar bir araya getirilerek 2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı Taslağı hazırlanmıştır. Bu aşamada 49 farklı kurumdan toplamda 162 katılımcının katılımıyla düzenlenen Akıllı Şehir Strateji Geliştirme Kapasite Kazandırma Çalıştayı ile de ekosistem paydaşlarının katılımı sağlanmıştır. Hazırlanan taslak çalışma, 52 farklı kurumdan toplamda 162 katılımcının katılımıyla düzenlenen Akıllı Şehir Ekosistemi Stratejik Bakış Çalıştayı ile çalıştaya katılan paydaşların görüşüne sunulmuş ve güncellenmiştir. Akıllı Şehir Bileşenlerine yönelik eylemlerin sorumlu ve ilgilisi olarak belirlenen kurumlarla birlikte bu eylemleri değerlendirerek görüşlerini almak amacıyla 12 ayrı gözden geçirme toplantısı gerçekleştirilmiştir. Bu toplantılara toplamda 15 farklı kurum katılmıştır. Tekil kullanıcı olarak toplamda 100 katılımcının katılımı sağlanmıştır.Bu çalışmalarla birlikte ekosistem paydaşları tarafından gerçekleştirilen Akıllı Şehir proje ve faaliyetlerinin Akıllı Şehir Stratejisi’ne uyumu ve stratejinin hayata geçirilmesine olan etkisinin değerlendirilmesi ve doğrulanmasında ortak bir dil ve yapı kazandırmak amacıyla Akıllı Şehirlere ilişkin Türkiye’ye özgü bir Olgunluk Değerlendirme Modeli geliştirilmiş ve seçilen iki yerel yönetimde modelin uygulaması gerçekleştirilmiştir
2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı’nda yer alan eylemler, hazırlanan gerçekleştirme planına uygun şekilde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı koordinasyonunda sorumlu ve ilgili kurum/kuruluşlar ile ilgili diğer paydaşlar tarafından hayata geçirilecektir. İzleme ve değerlendirme faaliyetleri Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı İzleme ve Değerlendirme Modeli doğrultusunda yürütülecektir. Eylem planı uygulamaya konulduktan sonra ortaya çıkacak olan değişiklikler değişim yönetimi kapsamında ele alınacak ve eylem planının günün koşullarına göre güncellenen dinamik bir yapıda olması sağlanacaktır
Akıllı Şehir İzleme Değerlendirme Süreci
2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı izleme, ölçme ve değerlendirme faaliyetlerinin, Eylem Planı için oluşturulacak gerçekleştirme planına uygun olacak şekilde ve 6 aylık izleme dönemleri bazında gerçekleştirilmesi sağlanacaktır. İzleme dönemleri içerisinde gerçekleştirilecek faaliyetler 3 ana başlıkta toplanmaktadır:
İzleme döneminin başlaması ile izleme dönemi faaliyetlerine yönelik yürütülecek işlem adımları aşağıda yer almaktadır:
-SEPİDS Aracılığıyla Veri Girişi:
-Proje/Faaliyet Girişi: Eylemler için gerçekleştirilen proje/faaliyetleri planlamak ve izlemek amacıyla ad, açıklama ve tür bilgileri girilecektir.
-Proje/Faaliyet Gelişim Durumları Veri Girişi: Eylemlerin ilerleme durumlarının takip edilebilmesi amacıyla gelişim durumlarına yönelik yüzdeler girilecektir.
-Performans Göstergeleri Hedef ve Gerçekleşme Veri Girişi: Eylemler için belirlenen performans göstergeleri, eylem başlangıç ve bitiş tarihlerine bağlı olarak ilgili izleme dönemlerine atanmaktadır. İzleme dönemlerinde, hedeflenen değerleri atanan performans göstergelerine ait gerçekleşen değerler Veri Giriş Yetkilisi rolü tarafından girilecektir.
-Başarı Kriterleri Hedef ve Gerçekleşme Veri Girişi: Eylem Planı için belirlenen başarı kriterleri ilgili izleme dönemlerine atanmaktadır. İzleme dönemlerinde, Kurum Yetkilisi rolü tarafından hedeflenen değerleri atanan başarı kriterlerine ait gerçekleşen değerler girilecektir.
-Risk/Sorun Veri Girişi: Kurum Yetkilisi ve Veri Giriş Yetkilisi tarafından eylemlere yönelik risk/sorun bilgisi girilecektir.
Doğrulama ve Ölçümleme:
-Veri Girişleri Üzerinden Yapılan Kontrol ve Doğrulama Faaliyetleri: İzleme döneminde yapılan çalışmalar için kurum/kuruluşlarla birlikte, Veri Giriş Yetkilisi rolü tarafından girişi yapılan veri üzerinden dönemsel bilgi doğrulaması yapılacaktır.
-SEPİDS Aracılığıyla Ölçümlemeler: Eylem Planı Başarı Kriteri Durumu, Performans Göstergesi Başarı Durumu, Eylem Performansı ve Üçlü Seviye Performansı, Eylem Gelişim Durumları (EGD) ölçülecektir.
-Ölçüm Sonuçlarının Analizi: Doğrulanmış veri girişleri ile SEPİDS üzerinde yapılan ölçüm sonuçları analiz edilerek değerlendirilecektir
Dönemsel İzleme Değerlendirme: Her izleme dönemi sonunda Kurum Yetkilisi rolü tarafından, sorumlu ve ilgili kurum/kuruluşların katılımıyla düzenlenecek Dönemsel İzleme Değerlendirme toplantısında, SEPİDS ile takip edilen veri girişleri üzerinden yapılan ölçümleme sonuçlarından yararlanılarak genel bir değerlendirme yapılacaktır:
-Dönemsel İzleme Değerlendirme Toplantısı Hazırlık Çalışması: Dönemsel İzleme Değerlendirme Toplantısı öncesinde gerekli olan hazırlık çalışmaları (toplantı takviminin belirlenmesi, katılımcıların belirlenmesi gibi) yapılacaktır. Toplantı bilgileri SEPİDS üzerinden etkinlik oluşturularak toplantı katılımcılarına bildirilecektir.
-Dönemsel İzleme Değerlendirme Raporu’nun Hazırlanması: Ölçüm sonuçları analizini içeren Dönemsel İzleme Değerlendirme Raporu hazırlanarak, sorumlu ve ilgili kurum/kuruluşlarla paylaşılacaktır.
-Dönemsel İzleme Değerlendirme Toplantısı’nın Gerçekleştirilmesi: Sorumlu ve ilgili kurum/kuruluşların katılımıyla düzenlenecek Dönemsel İzleme Değerlendirme Toplantısı’nda rapor üzerinden izleme dönemine ait genel bir değerlendirme yapılacaktır. Bu değerlendirme kapsamında Eylem Planı’yla ilgili öngörülen değişiklikler tespit edilecektir. Ayrıca yeni izleme dönemine ait hedeflenen değerler gözden geçirilerek gerekli güncellemeler belirlenecektir. Bu toplantılarda örnek Akıllı Şehir uygulamalarının paylaşıldığı ortamlar sağlanabilir.
-İzleme Dönemi Sonuçlarının Paylaşılması: Dönemsel İzleme Değerlendirme Toplantısı sonrasında Dönemsel İzleme Değerlendirme Raporu; tamamlanan izleme dönemi için kurum/kuruluşların değerlendirilmesi, eylemlerle ilgili son durumun ve varsa sorunlu durumların paylaşılması, uygulama safhasının planlanana uygun hızda, amaca yönelik ve etkin biçimde sürdürülmesine yönelik görüş ve öneriler ile birlikte Eylem Planı genelinde her seviyede oluşabilecek revizyon ihtiyaçları doğrultusunda güncellenerek yayınlanacaktır. İlgili izleme dönemine ait genel bilgilerin düzenli ve şeffaf bir şekilde ilgili paydaşlarla Akıllı Şehirler Bilgi Paylaşım Portali üzerinden paylaşımı sağlanacak ve izleme dönemi kapatılacaktır.